Toegang tot het recht: resultaten & lessen

In november vond de open oproep ‘versterking van de toegang tot het recht in Nederland’ plaats. Wat zijn de resultaten en heeft de oproep opgeleverd wat we hadden gehoopt?

Waarom deze oproep?

Je portemonnee moet niet bepalen hoeveel recht je hebt op rechtvaardigheid, zei Henk Naves, de voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, in zijn nieuwjaarstoespraak. Ook nationaliteit zou daarin geen rol moeten spelen, voegen wij graag toe. Toch schiet de toegang tot het recht tekort, juist voor burgers van wie de rechten en vrijheden kwetsbaar zijn. De parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid waarschuwde onlangs dat burgers zijn ‘vermorzeld’ door overheidsfalen.

In een weerbare rechtsstaat moeten burgers voor hun belangen kunnen opkomen, is de overtuiging van Stichting Democratie en Media – óók als die burgers in een conflictsituatie met de overheid zijn. Daarom openden we afgelopen november onze oproep ‘versterking van de toegang tot het recht in Nederland,’ met een uitnodiging aan initiatieven om een aanvraag voor projectfinanciering bij ons in te dienen.

Hiermee wilden wij de toegang tot het recht versterken van burgers die een grotere afstand tot het rechtssysteem hebben of voelen. Enerzijds was het doel om onderbelichte of kwetsbare perspectieven een sterkere invloed te geven op de discussies rondom de toegang tot het recht. Anderzijds hoopten we ook onorthodoxe of innovatieve oplossingsrichtingen denkbaar te maken die belemmeringen in de toegang tot het recht doorbreken.

Resultaten

Wat dat opleverde? In totaal zijn er 37 aanvragen binnengekomen. Bijzonder was dat 20 aanvragen afkomstig waren van organisaties die nog nooit eerder bij ons aangeklopt hadden. Mogelijk hebben de twee spreekuren die we organiseerden in aanloop naar de deadline hierin een rol gespeeld.

Verreweg de meeste aanvragen gingen over de toegang tot het recht voor bepaalde kwetsbare groepen, zoals asielzoekers of arbeidsmigranten. Een deel van de plannen richtte zich op het onderzoeken en/of bepleiten van een juridische systeemverandering. Weer een ander deel bevatte initiatieven die met technologische oplossingen de informatievoorziening wilden verbeteren. Opvallend vonden we dat meerdere aanvragen zich op rechtswinkels richtten, en geen enkele op de sociale advocatuur.

Uiteindelijk hebben we 7 aanvragen toegekend. Zij hebben een bedrag van maximaal 50.000 euro ontvangen om hun plannen te realiseren.

Toekenningen

Bijzonder was de aanvraag voor De empathische hoorzitting, een initiatief onder leiding van de Hogeschool van Amsterdam. Hoorzittingsruimtes in rechtbanken en gemeenten ademen wantrouwen, afstand en vervreemding, beargumenteerden aanvragers op ijzersterke wijze. In een multidisciplinair team werken zij aan een innovatief ontwerp voor een hoorzittingsruimte die het vertrouwen van burgers in de overheid juist vergroot. Deze zullen zijn presenteren op de Dutch Design Week.

Onder de indruk waren we ook van de Vrouwenrechtenmuur in asielzoekerscentra. Vaak is de kennis van de Nederlandse samenleving nog beperkt en denken vrouwen afhankelijk te zijn van de mannen met wie ze gevlucht zijn, of voor wie ze nagereisd zijn. Met dit project wil Right to Create sámen met vrouwen die de asielprocedure al eens hebben doorlopen, een fysieke ruimte in azc’s creëren waar vrouwen informatie kunnen krijgen.

En dan is er nog de Reldesign Agency die AI voor eerlijke juridische hulp wil inzetten. In één klap worden hiermee drie problemen opgelost: de beperkte menskracht bij rechtswinkels, onduidelijkheid over juridische opties en de complexiteit van juridische teksten. Reldesign Agency wil tools inzetten om tijdrovend juridisch grasduinwerk door een AI-toepassing te laten doen.

Wil je weten wat we nog meer hebben gesteund? Houd dan onze ‘gesteunde initiatieven’-pagina in de gaten.

Oproep om te leren

Al met al kijken we met trots terug op de oproep ‘versterking van de toegang tot het recht in Nederland’ en de originele, sterke initiatieven die eruit zijn voortgekomen. Graag delen we drie lessen die we trekken, zodat niet alleen wij ervan kunnen leren.

1. Raadpleeg experts – Van grote toegevoegde waarde was een expertbijeenkomst in september, georganiseerd voorafgaand aan de oproep. Met zo’n tien betrokkenen uit het maatschappelijk middenveld, de rechtbank, de sociale advocatuur en onderzoekers wisselden we kennis en ervaring uit en scherpten we onze ideeën. Dankzij hen hadden we beter zicht op de hobbels, uitdagingen en kansen in de toegang tot het recht en konden we de oproeptekst goed afkaderen.
2. Tijdspad – Hadden we de oproep beter kunnen inrichten, vroegen we ons naderhand af. Met een eerdere aankondiging of een langer traject zouden organisaties meer tijd hebben gehad om hun ideeën vorm te geven. Een aantal ingediende plannen zat nog in een te vroege fase om concrete steun te kunnen toezeggen.
3. Duurzame impact – het feit dat dit een eenmalige oproep betreft, roept de vraag op hoe duurzaam de beoogde verandering in de toegang tot het recht werkelijk is. Dit was óók een manier om het veld in kaart te brengen. Wat kunnen we nog meer doen om burgers in hun recht te zetten en daarmee de rechtsstaat te verstevigen? Komend jaar zullen we de daadwerkelijke impact van deze oproep monitoren en hierop reflecteren.

Henk Naves van de Raad voor de rechtspraak besloot zijn nieuwjaarstoespraak als volgt: ‘Iedereen hier is onderdeel van dat waar Nederland misschien wel het meest trots op kan zijn: de democratische rechtsstaat. Wij zijn allemaal onderdeel van dát grotere geheel. Wij, samen met nog heel veel anderen, vormen het fundament onder onze samenleving. En dat lijkt mij een gedachte die bescheiden maakt, eervol voelt, en: vraagt om het nemen van verantwoordelijkheid.’