Wim van Norden (1917-2015) bedacht al in een vroeg stadium hoe het illegale Parool na de oorlog kon voortbestaan
Zijn studie economie was na de Duitse inval even van minder belang. In zijn woonplaats Den Haag raakte Wim van Norden betrokken bij de verspreiding van de illegale Nieuwsbrief van Pieter ’t Hoen, de voorloper van Het Parool. Al in 1943 bedacht hij de constructie voor het legale dagblad dat het voormalige verzetsblaadje moest worden, voor de dag dat Hitlers Duitsland zou worden verslagen.
Tekst: Peter de Brock
Op de eindlijst van Wim van Norden op de HBS in Gouda prijkten slechts negens en tienen en één zeven voor economie. Aanvankelijk wilde hij schrijver worden. Hij debuteerde in het tijdschrift Fundament, een titel voortgekomen uit de beweging van geheelonthouders.
Maar na een bezoek aan Menno ter Braak, met wie hij ook correspondeerde, trok Wim van Norden de conclusie dat hij als schrijver niet goed genoeg was en koos hij tot verrassing van zijn zeer kunstzinnige, socialistische ouders voor de studie economie. Niet om eenmaal afgestudeerd snel geld te verdienen, eerder als middel om inzichten te verwerven in het functioneren van de maatschappij.
Simon Carmiggelt
Studeren aan de Amsterdamse Gemeentelijk Universiteit had zijn voorkeur, maar bleek onhaalbaar vanwege de hoge kosten van het collegegeld en de kamerhuur in de hoofdstad. Het kunstzinnige socialistische gezin – waar vlees, alcohol en tabak taboe waren – had het niet breed. Uiteindelijk viel de keuze op de Nederlandsche Handels-Hoogeschool in Rotterdam, vanuit Gouda slechts een half uur met de trein. De onderwijsinstelling verleende hem op verzoek vrijstelling voor het collegegeld.
Bij de Rotterdamse Sociaal-Democratische Studenten Club sluit hij vriendschap met de drie jaar oudere Jan Meijer. Deze zoon van een Haagse accountant was vanaf zijn Haagse jeugdjaren weer bevriend met Simon Carmiggelt, die als journalist bij dagblad Vooruit weer close was met collegajournalist Max Nord.
In de herfst van 1940 krijgt Wim van Norden een exemplaar onder ogen van de Nieuwsbrief van Pieter ’t Hoen, een verzetsblaadje dat Jan Meijer weer heeft gekregen van journalist Jaap Nunes Vaz.
Van Norden en Meijer raken betrokken bij de verspreiding van deze door Amsterdammer Frans Goedhart opgerichte illegale uitgave, en dat van de opvolger: Het Parool.
Stiekem gescreend
Bij een ontmoeting met Goedhart worden ze stiekem door hem gescreend en goed bevonden als redacteuren. Pas naderhand begreep Van Norden met wie ze hadden gesproken. Goedhart laat de volgende dag aan Nunes Vaz weten dat het Haagse koppel geschikt is bevonden om de leiding van Het Parool over te nemen, indien nodig.
Zijn studie economie raakte steeds meer op een zijspoor. In Rotterdam is er constante angst voor Engelse bommenwerpers, die bijna onzichtbaar en onhoorbaar vanaf grote hoogte bommen uitwerpen. ‘Op elk ogenblik van iedere dag kan de vernietiging op een ieder neerdalen, zonder waarschuwing en zonder uitverkiezing,’ noteert hij op 5 september 1941 in zijn dagboek.
In oktober 1942 belandt Wim van Norden in de Scheveningse strafgevangenis, op verdenking van betrokkenheid bij het opzetten van een internationale vluchtroute voor Joden. Nu was de eveneens opgepakte Jan Meijer daar inderdaad bij betrokken, zo niet Van Norden. Opgesloten met vijf anderen in een eenpersoonscel, vreest hij dat bij een huiszoeking bij toeval wordt ontdekt waarmee hij wel druk in de weer is.
Geslotener geworden
Bij zijn verhoren houdt hij vol dat niets weet van een vluchtroute en slechts een studievriend van Meijer is. In maart 1943 wordt hij vrijgelaten.
Na zijn vrijlating gaat hij direct naar huis om een drukplaat van Het Parool en een revolver beter te verstoppen. “Dat van die revolver vond mijn broer Maarten uiteraard reuze interessant.”
Het verblijf in het Oranjehotel bleef niet zonder gevolgen. Na zijn vrijlating was Van Norden veranderd, geslotener geworden. Maar stoppen met de verzetskrant is niet aan de orde. Sterker, hij strikt ook zijn zus Hilda als koerierster. “Ze was net twintig jaar, had een onschuldig gezicht. Ze was er ideaal voor,” vertelde hij later. Hun broer Hans en zus Tineke wisten niet wat de twee uitspookten.
Als koerierster brengt Hilde de gezette kopij van Het Parool bij de drukker en haalt de kranten weer op voor verspreiding. Of haalt er vervalste persoonsbewijzen. Hilda duikt ook onder op de Reguliersgracht 109, het beroemde Parooladres, dat in januari door vrijwel iedereen uit veiligheidsredenen wordt verlaten.
Eerste Paroolproces
Over de gehele linie moesten de Nederlanders volharden in ‘lijdelijk en daadwerkelijk’ verzet, was het pleidooi van Het Parool. De krant hekelde het meebuigen, of het nu ambtenaren waren die op hun post bleven, kunstenaars die zich vrijwillig aansloten bij de Kultuurkamer of de medewerkers van de Joodse Raad.
De editie van 21 juli 1941 was geheel gewijd aan de gelijkgeschakelde pers, die zich slaafs hield aan de vele richtlijnen van de nieuwe machthebbers en daarmee meewerkte aan de indoctrinatie van de openbare mening.
Op hun beurt kreeg de bezetter steeds meer interesse in de verzetskrant. Voorjaar 1942 werd een gat in de organisatie geslagen, met de arrestatie van kopstukken als Frans Goedhart, Wiardi Beckman en talrijke andere medewerkers.
Bij het eerste Paroolproces werden 23 verdachten voorgeleid aan de rechter, zonder bijstand van een advocaat. Dertien van hen werden ter dood veroordeeld en op 5 februari 1943 op de Leusderheide gefusilleerd. De tijd was gekomen voor de eerder gescreende Haagse vrienden om de leiding over te nemen.
Het besluit om Het Parool na de oorlog voor te zetten als legaal dagblad werd al in 1943 genomen. De krant moest een factor worden in de democratische besluitvorming. Een vernieuwende titel zonder een strikt commerciële doelstelling, uitgegeven door een stichting. ‘Het ging niet om de winst, maar om de democratie,’ onderstreepte Van Norden in een terugblik.
Van Norden werd secretaris van de stichting. Dat hij na de bevrijding directeur van de onderneming Het Parool werd, overkwam hem min of meer. Na de bevrijding zou hij ‘even’ de krant optuigen en daarna zijn studie oppakken, was het idee.
‘Wim van Norden, lege borden’
Zijn studie zou hij uiteindelijk pas in 1952 voltooien, maar hij bleef directeur van Het Parool. In die rol had hij in 1946 al radicaal moeten snoeien in enkele verliesgevende regionale edities. Het leverde hem het imago van een gierigaard op, inclusief de slogan ‘Wim van Norden, lege borden.’ Hij hield inderdaad de hand op de knip, uit angst voor geldverkwisting. Zelfs een goede vriend als Simon Carmiggelt kreeg van de krant slechts de reiskosten vergoed voor een bezoek aan het filmfestival van Cannes.
Ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van de krant, in 1970, ontvingen 45 van alle 46 medewerkers die ook een kwart eeuw in dienst waren, een extra maandsalaris als bonus. In zijn speech prees Carmiggelt deze vrijgevigheid van Wim van Norden, die zich daarbij zelf had uitgesloten.
Ook na zijn pensioen heeft hij als erelid van de Stichting Het Parool nog geprobeerd het veranderende beloningsbeleid bij te sturen. Het geld dat hij opstreek met het commissariaat van het Amsterdams Academisch Centrum, stortte hij linea recta in de stichtingskas. Het typeert de man die weliswaar in de wereld van krantenmagnaten verkeerde, maar er altijd rekening mee hield dat ze hem op een dag zouden ontmaskeren.
Steun voor onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië
Wim van Norden was ook betrokken bij de oprichting van de Perscombinatie, waarin de Volkskrant,Het Parool en later Trouw werden samengevoegd. Als erevoorzitter van de Stichting Het Parool kreeg hij later alle stukken onder ogen van de overname van het NRC Handelsblad and Algemeen Dagblad door de Perscombinatie. De daarbij gepaarde pittige onderhandelingen over de onafhankelijkheid van de verschillende titels, veroorzaakten veel stress.
Opmerkelijk was de steun die Het Parool al vroeg verkondigde voor de onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië. Veel abonnees liepen weg, maar Van Norden wilde van geen koerswijziging weten. Dat uitgerekend het net bevrijde Nederland troepen zond om de kolonie te behouden, was verwerpelijk. En als onafhankelijke krant moest je nu eenmaal de macht kritisch volgen.
Later, op zeer hoge leeftijd, kwam de oorlog emotioneel verhevigd terug, en ging Wim van Norden opeens alles lezen wat los en vast zat. Helaas heeft hij nooit overwogen zijn memoires te schrijven.
Deze publicatie is onderdeel van een reeks portretten ter gelegenheid van het 85-jarig jubileum van de Nieuwsbrief van Pieter ’t Hoen. Stichting Democratie en Media en Het Parool, opvolger van de Nieuwsbrief, publiceren een aantal portretten van sleutelfiguren die de verzetskrant draaiende hielden. Niet alleen om de herinnering aan het verleden in leven te houden, maar ook om het hedendaagse belang van een vrije pers te benadrukken.
Lees hier ook de portretten van Frans Goedhart, Max Nord, Simon Carmiggelt, Emmy Andriesse and Jaap Nunes Vaz.
