Tegen democratische erosie: Samen scherp op inperking van maatschappelijke tegenmacht

Samenvatting

Wereldwijd staat de democratie onder druk. Nederland scoort hoog op internationale ‘ranglijsten’ van liberale democratie, maar er is geen reden waarom wij immuun zouden zijn voor deze trend. In gevestigde democratieën zoals de Nederlandse begint afbrokkeling van de democratie meestal met het inperken van ‘maatschappelijke tegenmacht’: het vermogen van maatschappelijke organisaties en journalisten om de regering effectief te controleren. Er is echter onduidelijkheid in wetenschap en maatschappij hoe dit soort processen goed te herkennen, zeker in vroege stadia. In dit rapport wordt is daarom onderzocht – op basis van de bestaande literatuur en interviews met stakeholders en experts – hoe de inperking van maatschappelijke tegenmacht plaatsvindt, en hoe dit te herkennen.

Het rapport is geen analyse van de huidige staat van de democratie, maar een hulpmiddel om kritisch te blijven en te zorgen dat wetenschappers, journalisten, maatschappelijke organisaties en anderen bedreigende ontwikkelingen op tijd kunnen herkennen en goed kunnen duiden. Concreet biedt het negen indicatoren van het inperken van tegenmacht, in de vorm van vragen, en voor elke indicator een aantal specifieke verschijningsvormen. Dit gaat bijvoorbeeld over het ondermijnen van de onafhankelijk van instituties; personen of groepen proberen uit te sluiten van het publieke debat; of het propageren van anti-democratische en anti-rechtsstatelijke normen.

Betrokkenheid en motivatie SDM
Bovenstaand rapport is gesteund door Stichting Democratie en Media, in antwoord op behoeften bij diverse organisaties die zich inzetten voor een vitale democratische rechtsstaat en pluriforme journalistieke media. Velen zijn zoekende naar hoe de huidige ontwikkelingen te duiden en hierop te reageren op een manier die het kritisch bewust zijn en handelingsperspectief bij burgers en organisaties kan vergroten.

SDM ondersteunt organisaties en initiatieven die zich inzetten voor een vitale democratische rechtsstaat en pluriforme journalistieke media. We hopen met dit rapport bij te dragen aan het kritisch bewustzijn en handelingsperspectief van individuen en organisaties die zich hier ook voor inzetten. Het is belangrijk om onze democratische normen helder te expliciteren en scherp te blijven op hun naleving, om normvervaging of -verschuiving tegen te gaan.